Hyperemesis gravidarum

Evidence

• hypnotherapie (alternatief: yoga nidra)
• cannabis (echter ethisch gecompliceerd gezien het ook zs complicaties kan veroorzaken)

Geen evidence

• accupunctuur
• homeopathie
• orthomoleculaire geneeskunde

Preconceptioneel

• Plan ZEGH invullen
• Vitamine status optimaliseren, overwegen om prentaal al zs vitamines te slikken.
• Afspraak vlk, gyn, HA, dietiste
• Geen grote life events plannen
• Douchekruk huren/ rolstoel huren bespreken
• Sportdrank in huis (iig 1e 500ml) (Bijv blauwe aquarius)
• Informeer over herhaalkans (80%)
• Maak een stappenplan voor medicatie en begeleiding (met HA, 1e lijn en 2e lijn zo nodig)
• Bespreek dat vroeg starten met medicatie kan helpen om de HG onder controle te krijgen. Bespreek evt om al een recept bij de HA te vragen voor medicatie. Soms starten vrouwen bij positieve test als met bv suprimal. (Onderzoek naar preventie anti-emetica is alleen gedaan bij Navalit). Begin daarnaast optijd met iets wat sterker is dan emesafene (bijv metolopamide of ondensetron)
• Vraag wat vorige grav goed hielp. Indien emesafene bijv niets deed: volgende grav emesafene evt overslaan!
• Motiveer cliente indien nodig een gezond gewicht na te streven. Zowel te hoog als te laag BMI wordt geassocieerd met HG.
• Bespreek indien nodig ook algemene preconceptie adviezen zoals niet roken, lichaamsbeweging, alcohol etc.
• Start prenataal al met zwangerschapsvitaminen om kans op deficienties te verkleinen. Overweeg om tijdens de zwangerschap opties als siropen en smelttabletten te zoeken.
• Vraag naar ervaring vorige zwangerschap. Zorg dat er goede psychische hulp is indien nodig. Een cliente kan oa PTSS oplopen van HG. Vraag hier ook bij partner naar.
• Bespreek sociale vangnet. Bespreek ook of een gesprek voorafgaand aan zwangerschap gewenst is met werkgever of bedrijfsarts.
• Overweeg een tandartsafspraak preconceptioneel in te plannen. Om te zien welke behandelingen er nodig zijn, beginnende gaatjes er gevuld kunnen worden en wat er gedaan kan worden om het gebit te beschremen (bijv sealen). Veelvuldig braken kan gebit aantasten.
• Helicobacter pylori onderzoek: Er lijkt een verband te bestaan met H pylori-infectie en het optreden van HG (Ng 2018), echter er is geen evidence dat behandeling van H Bacter HG voorkómt. Onderzoek naar Helicobacter pylori alleen op basis van richtlijnen van het NHG. De bacterie kan behandeld worden met 2 soorten AB en een maagzuurremmer.
• Metformine is mogelijk in onderzoeksverband te verkrijgen. Is medicatie voor DGM, dit maakt de GDF15 levels geleidelijk hoger, waardoor je er niet zo misselijk van wordt. Metformine lijkt HG in 50% van de gevallen te voorkomen.
• Er is medicatie die GDF15 kan onderdrukken. Dat wordt mogelijk nooit op de markt gebracht, omdat je GDF15 nodig hebt bij een voedselvergiftiging.

Prenataal

• RUST! Triggers vermijden tbv zo min mogelijk episodes van braken.
• Hulp in huis/ met boodschappen, met oudere kinderen etc
• Sluit andere oorzaken uit: mola, gemelli, anemie, EUG
• PUQE24 score invullen en verwijzen indien nodig
• Medicatie, echt op tijd en adequaat ingrijpen
• Evt dietiste gespecialiseerd in HG via dietistennetwerk van Novita. Er is geen evidence voor hulp van dietisten bij HG. Het verschilt enorm per persoon en soms per week wat je wel en niet tollereert. Zie ook kopje 'voeding'.
• IV, sonde, dagopname, langere opname: kijken wat individueel werkt. Indien sonde een maag of darmsonde, bij neussonde kleinste maat van kinderafdeling. Bij IV herhaaldelijk nodig: standaard 2 dgn in de week afspreken. Scheel zwangere veel energie om steeds na te gaan of het nodig is en aan de bel te trekken.
• Elektrolyten prikken!! Mn kaliumtekort kan voor andere complicaties zorgen, zelfs hartstilstand. (Verder: sodium, chloride, magnesium, thiamide).
• Schildklierwaarden checken, met name vaker hyperthereoidie in HG grav.
• Ondersteunen en doorpakken: casemanager die zkh en HA belt. Bij HA vaak weinig kennis.
• Benoemen HG = ernstige ziekte
• Vitamine suppletie
• Korte afspraken, evt huisbezoek
• Wees alert op maagzuur klachten. Ook proactief behandelen! Bij bloed braken iig 40mg/d omeprazol voorschrijven. (Kan alleen op recept)

Kraambed

• Krz informeren
• Cave hechting met kind: vrouwen met HG willen vaak in grav het rompgebied niet voelen. Vaak weinig contact met kind gemaakt. (Bodyscan adviseren)
• Lijf kan soms langer in een soort overlevings/traumastand blijven staan, ook als misselijkheid weg is.
• Bij niet verdwijnen misselijkheid: cave placentarest! (Ivm GDF15 wordt geproduceerd door trofoblastcellen placenta.)
• BV komt trager op gang. Ong vergelijkbaar met post sectio.
• Fysio inschakelen, herstelprogramma's voor oud kankerpatienten werken vaak het beste.

Nazorg

• Vitamine status bepalen
• Psychische hulp nodig voor PTSS/trauma?
• Heb ook aandacht voor psyche van partner.
• Lang herstel benadrukken
• Herhaalkans noemen: rond de 80%
• Preconceptie consult aanbieden bij nogmaals kinderwens
• Extra aandacht voor AC, vrouwen soms echt bang om weer zwanger te worden en soms zelfs bang voor gemeenschap om die reden.
• Herstel na HG programma van Marjolein Houben

Diagnostiseren

• In welke mate is zwngere in staat tot inname van vocht en voeding?
• Minimaal 500ml urineproductie per 24 uur of 2x mictie per 24 uur? (en hoe geconcentreeerd is urine?)
• Overige tekenen dehydratie: turgor, lage RR, hoge pols, hoofdpijn, duizeligheid
• In welke mate is de zwangere in staat haar dagelijkse activiteiten uit te voeren?
• Is er sprake van psychische klachten (somberheid, angst, ptss)
• Andere klachten: gewichtsverlies, reflux, obstipatie, speekselvloed.

Definitie

HG is een potentieel levensbedrijgende zwangerschapsaandoening, gekenmerkt door gewichtsverlies, ondervoeding, uitdroging en verlies van functioneren in het dagelijks leven door extreme misselijkheid en/of braken, en KAN op lange termijn gevolgen hebben voor de gezondheid van moeder en baby('s).

Incidentie

0,5-2%, vermoedelijk onderrapportage

Symptomen

• episodes van misselijkheid/overgeven (soms dus paar uur braken en daarna even niet, de episodes zijn kenmerkend en onderscheidend van fysiologische misselijkheid. Episode wordt vaak gestart door trigger zoals beweging of geur. Dan 1 a 1,5 uur braken)
• verminderde intake
• gewichtsverlies >5% ten opzichte van het gewicht voor de zwangerschap
• gevoeligheid voor beweging, bijv ook niet naar een tv kunnen kijken, niet kunnen draaien in bed
• zeer gevoelig voor geuren
• gevoelige kokhalsreflex
• sterk verlangen naar bepaald voedsel en sterke afkeer van ander voedsel
• branden maagzuur en reflux
• speekselvloed, vooral voorafgaand aan braken (beschermt gebit!!), some gehele dag
• beperkt in dagelijks leven
• extreme vermoeidheid (vermoedelijk door stofje wat je lijf ook aanmaakt bij griep, om te zorgen dat je rustig aan doet om te kunnen herstellen)
• verstoord evenwicht (door uitdroging evenwichtsorgaan), dan niet kunnen traplopen. Tip: achterstevoren de trap af.

• Urine is vaak donker van kleur. Zwangere plast weinig of niet. Minder dan 3 keer per dag mictie kan als afwijkend beschouwd worden.
• 3 of meer episodes van braken per 12 uur kan als afwijkend beschouwd worden
• Ademhaling: dieper en sneller
• Hartfrequentie: kan verhoogd zijn
• Bloeddruk: kan verlaagd zijn
• Huilen: geen traanproductie
• Ingezonken ogen

Kind

• Laag geboortegewicht: <2500gr (extra risico SGA: in wk 15-18 nog onder startgewicht zs zitten, start BMI <18)
• Vroeggeboorte: <37 wk
• Abortus (25% van de moeders overweegt dit, 5-15% voert dit ook uit, de kans is 3x zo groot als de zwangere niet goed geholpen wordt)
• 3x verhoogde kans neurologische stoornissen (aandacht of ontwikkelinsstoornis)
• hart en vaatziekten, longziekten en diabetes
• Mogelijk: autisme, ADHD, teelbalkanker, angsten, slaapproblemen, skeletafwijkingen.
• Groot voor leeftijd zijn als kind
• Geassocieerd met lagere gevoeligheid voor insuline
• Grotere kans op hart-, vaat-, long en nierziekten
• 2x grotere kans op hartinfarct
• 4x grotere kans op borstkanker
• grotere kans op psychische problemen (gedragsproblemen, emotionele problemen
• ontwikkelingsstoornissen (taal, spraak, leer)

Meeste gevolgen worden veroorzaakt door de verhongering.

Moeder

• Uitdroging
• Elektrolyten uit balans (bijv kaliumtekort, kan risico geven op hartstilstand)
• Te weinig aankomen/ondervoeding
• Metabole problematiek
• Nierschade
• Hyperbilirubine
• Hypoglycemie
• Veneuse trombose
• Suïcidale gedachtes (25,5% af en toe, 6,6% regelmatig)
• PTSS (20%), depressie
• Ernstige neurologische schade (Syndroom van Wernicke). In 2025 is er van 2 vrouwen in NL bekend dat zij in een verzorgingstehuis zitten door neurologisch schade door HG.
• Schade aan ogen door kracht van het braken, miltschade (kracht kan in ernstige gevallen zo groot zijn dat je feces kan braken)
• 76% veranderd toekomstplannen mbt kinderwens
• 19,4% heeft angst voor een volgende zw, of soms voor seks
• 34,8% wil minder kinderen dan eerder gedacht, 24 vd 38 vrouwen werd niet opnieuw zwanger na een HG graviditeit ivm de HG. 40% stelt verdere kinderwens uit. 34% overweegt te termineren bij een volgende grav met wederom HG.
• Overlijden (6 casussen tussen 2006 en 2012 in UK, lastig te onderzoeken, want op certificaat van overlijden mag slechts 1 doodsoorzaak genoemd worden)

Volgorde medicatie in principe: emesafene, primperan, zofran. Omeprazol ook goede optie op als 2e of 3e te proberen

• Geplande inname verhoogd respons medicatie!
• Effectiviteit kan positief beinvloed worden door andere dosis, frequentie, toedieningsvorm of combinatie van medicatie. Abrupte of frequente verandering van medicatie werkt averechts.
• Let op: zetpillen lijken een goede fijne oplossing met misselijkheid. Echter als mensen 7 zetpillen per dag moeten gebruiken, kan dat ook pijn en last geven en kan je door de vulstoffen in de zetpillen ook krijgen dat ze er weer 'uitlopen'. Heel vervelend voor cliente en daarnaast nemen ze de werkzame stoffen dan ook niet goed op.
• Bij 'echte' HG doen meclozine (emesafene en suprimal) eigenlijk nauwelijks iets. Wél in combinatie met andere
• Vaak werkt het goed om diverse medicatie te combineren, omdat alles op een andere manier van het braakcentrum werkt.
• Alle medicatie werkt minder goed als iemand al uitgehongerd is.
• Afbouwen pas als iemand minimaal 2 weken goed eet en drinkt. (70% van adh (2000 kcal per dag en 1,5 L water)).
• Medicatie heeft na 5-7 dgn effect, daarom elke week evalueren bij HG of medicatie voldoende is. Pas langer tussen contact indien misselijkheid onder controle en stabiel.

Gemberpillen

• ALLEEN bij fysiologische misselijkheid
• 4dd 250 mg
• NIET bij HG/braken, brandt erg bij braken

Meclozine

• Merknamen: Suprimal (vrij verkrijgbaar) en Emesafene (emesafene is meclozine+ Vit B6)
• Bij ernstige hinder van misselijkheid.
• Emesafene niet vergoed door zorgverzekering sinds 2023. Emesafene is ong 1,25 euro per zetpil.
• 12,5mg 's avonds tot 2dd 12,5 mg
• Versuffend effect, ook bij neonaat indien vlak voor partus gebruikt. Weinig ernstige bijwerkingen. Werkt ong 8 uur na inname.
• Niet nuttig bij droge HG, want werkt op braakcentrum
• Bij verergering klachten kan extra Pyridoxine (3-4dd25mg) en/of extra Meclozine (Suprimal 4dd25mg)

Metoclopramide

• Merknaam: primperan
• Wordt vergoed door de zorgverzekeraar.
• Bij onvoldoende effect van meclozine.
• 3dd 10mg, voor max 5 dgn ivm bijwerkingen (volgens bijsluiter/ EMA). NIET van toepassing bij HG! Mag hele grav, maar liever niet dag van baring. Reden dat het normaal max 5 dgn mag: wordt gebruikt als anti-emetica post OK. Als iemand dan na 5 dgn nog misselijk is, wil je kijken of het een andere oorzaak heeft. Vandaar de max van 5 dagen. Gebruik is off-label.
• Stimuleert maag/darmen, maag eerder leeg, dus minder misselijk.
• Bijwerkingen heftiger dan meclozine: versuffend, ongecontroleerde spierbewegingen, hallucinaties, depressiviteit

Ondensetron

• Ondensetron is het generieke medicijn. Beschikbaar in tabletten en zetpillen. Is vrij goedkoop en wordt vergoed (na betalen eigen risico). Vaak preferentiebeleid voor ondensetron.
• Zofran bestaat is smelttabletten. Kost 5-6 euro per tablet, altijd zelf betalen.
• Voorschrijven met laxans ivm vaak flinke obstipatie (Magnesiumhydroxide kauwtabletten op recept werkt goed)
• Heeft blokkerend effect op prikkeling braakcentrum
• Werkt vaak heel goed
• Max 4 dd 8mg per os. Gebruik het in ieder geval 3x per dag, ivm dan een beetje spiegel over gehele dag. Max 16 mg, in buitenland wordt max 32 mg per gift aangehouden!!)
• Mogelijk iets verhoogde kans op schisis bij gebruik in eerst trimester (11: 10.000 vs 14:10.000). Dit verschil kan ook komen omdat ondensetron behoeftige vrouwen vaker een vitaminetekort hebben in het eerste trimester. Verband is aangetoond, causaalverband niet. Er is een populatiediagram van Stichting ZEGH over de mogelijk licht verhoogde schisiskans. In OLVG geen GUO indicatie. Bij 10+6 is neurale buis gesloten, dan kan Ondensetron sowieso gegeven worden.
• Bij voorkeur geven na 12 weken, maar dit is geen wet!
• Van tijd tot tijd heel lastig verkrijgbaar!

Cyclizine

• 50 mg 3d per os of 50 mg I.M. / IV a 8 uur

Prometazine

• 12.5-25 mg tabletten/ stroop tot max 6dd

Omeprazol

• Bij droge HG, 'brok in de keel' (door combi van uitdroging & maagzuur kun je opgezwollen weefsel krijgen in slokdarm)
• Vooral naast andere medicatie
• Werkt omdat aanmaak maagzuur geremd wordt
• Bijwerking: maag-darmklachten, (waaronder braken en misselijkheid...)

Doxylamine

• Navalit (merknaam) = doxylamine (werkzame stof) + vit B6
• Meest vergelijkbaar met emesafene echter niet wetenschappelijk bewezen. Wel goede ervaringen mee.
• Kan voorgeschreven worden door HA (staat niet in NHG richtlijn). Ong 1 euro per tablet.
• NIET icm emesafene gebruiken, ivm dan te veel B6 intake.
• Max 4dd 10mg. Opbouw: starten met 2 pillen 's avond. Indien niet voldoende: 1 pil 's ochtends toevoegen (dus 3 totaal), indien weer niet voldoende: 1 pil 's ochtends toevoegen.
• Bestaat geen zetpil variant van.
• Wordt vaak in andere landen voorgeschreven.
• Bijwerkingen: slaperigheid
• Vergelijkbaar met metoclopamide qua effectiviteit.

Mirtazapine

• Antidepressiva
• Mogelijk observatie neonaat post partum??

Prednison

• In OLVG West sinds 3 jr voorgeschreven incidenteel
• Lastiger om bij prednison de risico's van HG af te wegen tegen de risico's van de medicatie.
• Bijwerkingen: Huiduitslag, opgeblazen aangezicht, diabetes gravidarum (vaak insulineafhankelijk)

Andere medicatie

• Haldol
• Promethazine
• Kytril (zusje van ondansetron, transdermaal (per pleister)). Werkzame stof: granisetron
• Cyclizine (in andere landen vaak ipv emesafene)
• Litican (België)
• Stemetil = Prochloorperazine

• Luisterend oor zijn
• Benoemen dat het niet 'normaal' is
• Merk het verlies op: geen roze wolk, niet voor gezin kunnen zorgen, niet kunnen werken, niet toeleven/voorbereiden op baby zoals gehoopt.
• Benoemen: we gaan een behandelplan maken en je er zo goed mogelijk doorheen helpen.
• Benoem dat HG een ernstige zwangerschapsziekte is.
• Gebruik woorden die zij ook gebruikt. Als zij bijv 'loodzwaar' gebruikt, spiegel dat woord dan.
• Lotgenoten groepen stichting ZEGH (ook voor partners)
• Niet noemen wanneer HG voorbij zou kunnen zijn.
• Communicatie met HA overnemen voor mw
• Benoem dat je 3 maanden zonder groenten kan en dat vetten, eiwitten en koolhydraten nu het meest belangrijk zijn. Benoem dus ook wat goed is aan hun eten, bijv chips: dat zijn koolhydraten én vetten!!
• Benoem dat HG een ernstige zwangerschapsziekte is
• Niet zeggen: 'bel als het niet gaat', want het gaat nooit! Bel zelf regelmatig.
• Maak het klein: ieder uur een paar chipjes/ ieder uur 150cc water (ipv zeggen: 2L water per dag).
• Overweeg huisbezoek
• Betrek partner/kinderen

Oorzaak

• Oorzaak is genetisch
• GDF15 is grootste genetische risicofactor, wordt aangemaakt door trofoblastcellen. Stofje wordt ook aangemaakt bij voedselvergiftiging.

Risicofactoren

• meerlingzwangerschap
• primipariteit
• obesitas
• metabole aandoening
• eerder doorgemaakte HG zwangerschap, herhaalkans 89%
• eetstoornissen
• migratie
• moeder met HG: 33% kans
• zus met HG
• psychische problemen spelen GEEN rol bij de voorafkans, maar zijn wel met regelmaat het GEVOLG van HG.

Mild <= 6: geruststelling, dieetadviezen

Matig 7-12: snelle rehydratie mogelijk, liefst tussen 12.00u en 14.00u op GHL1. Geen spoed, bijvoorkeur niet op dinsdag of donderdag.

Ernstig 13-15: opname

Bij HG zijn de nachten vaak even intens als de dagen. Vlgns nieuw HG protocol Federatie Medisch Specialisten niet meer gebruiken om te kijken of er een indicatie is voor rehydratie. Wel evt gebruiken om te monitoren of medicatie werkt.

Rehydratie

• Infuus bij voorkeur 2x per week, zodat zwangere niet steeds zelf aan de bel hoeft te trekken.
• Voorkomen dat iemand voor rehydratie moet, maar nog geen medicatie gebruikt!

Sondevoeding

• Vooral vrouwen die misselijk zijn, maar niet braken, braken anders sonde uit.
• 24% van de vrouwen laat sonde vroegtijdig verwijderen
• Gebruik kleinste sonde van de kinderafdeling
• Vaak 48 uur gewenning nodig voor de sonde.
• Sondevoeding/ uitbraken wordt regelmatig als traumatisch ervaren!
• Geen betere uitkomsten.

Totale parenterale voeding

• Voeding via bloedbaan ipv via maag-darmkanaal.

Boeken

• Mama is het spuugzat (kinderboek)
• Tijdschrift stichting ZEHG
• De kleine dappere ridder & het paard, Ilse Martine Freeke

Websites

• Stichting ZEGH en bijbehorende forums/lotgenoten groepen, ook voor partners.

Bevalcursus

• Bijzonder bevallen met HG, Praktijk Bijzonder

Yoga

• Malka's yoga in bed bij HG (Insta, Youtube)

Over het algemeen tot 20 weken zs duur

Onset is altijd in het eerste trimester, voor 12 weken, en meestal is de ziekte zelf-limiterend rond maximaal 20 weken. Bij ongeveer 10 procent van de patiënten persisteren de klachten ook na 20 weken.

We zien vaak dat het rond 12, 16 of net na 20 weken stopt. Als je het rond 26 weken nog hebt, blijft het waarschijnlijk gehele zwangerschap. Vrouwen ervaren het niet als prettig als er wordt genoemd dat het rond een bepaalde termijn 'waarschijnlijk' voorbij is. Als dat niet zo is, is de ziekte mentaal weer een stuk zwaarder.

Bij 1 op de 5 vrouwen duurt HG de gehele zwangerschap.

Herstel pp: normaal 9 maanden, daar tel je een maand bij op voor elke maand dat je HG hebt gehad. Dus bij 9 maanden HG: 18 maanden herstel van een zwangerschap.

Vitamine B1/ thiamine

• Max 2 weken voorraad in lichaam (dus na 2 weken niet goed eten: suppletie!) Absorptie in grav lager, mn bij HG.
• Glucose IV verlaagt B1 opname.
• Preventief suppleren, bij ernstig tekort IV. (100 mg<20 weken; 250 mg > 20 weken)
• Pas stoppen na adequate intake.
• Risico kind bij tekort: IUVD, SIDS, neurologische afwijkingen.
• Symptomen moeder: tachycardie, mentale veranderingen, gewichtsverlies, minder reflexen, syndroom van Wernicke
• Bij een tekort bij moeder, wordt bij 85% kind ook met tekort geboren.

Vitamine B6

• Cave overdosering door emesafene.
• Overschot B6 plas je normaal gesproken uit, behalve uitgedroogde vrouwen die niet genoeg plassen!
• Symptomen overdosis B6: vergelijkbaar met CTS.

Alternatieven

• Frozen vitamines
• Yummy gummy's
• Zit vaak te weinig in, maar iets is beter dan niet!
• Foliumzuur spray voor onder de tong. (Holland & Barret)

Voor behandeling van HG per dieet is slechts empirisch bewijs. Het verschilt erg per persoon, soms zelfs per week wat men wel of niet tollereert.

Noem: je kan 3 maanden zonder groenten. Dat geeft mensen vaak wat lucht. Vooral belangrijk: koolhydraten, vetten, eitwitten.

Regel elke ochtend iemand die boodschappen doet: waar denk je vandaag zin in te hebben?

Netwerk dietisten gespecialiseerd in HG

Eten

• In het begin vaak baat bij koolhydraatrijk eten. Iets binnenkrijgen aan 'brandstof' is belangerijker dan dat het gezond is. Het is verstandig om mensen later in de grav aan te moedigen toch ook wat eiwitrijk eten te proberen.
• Krakend voedsel werkt vaak goed (chips, paprika etc) omdat je lijf dat als 'vers' voedsel ziet en je lijf in standje 'voedselvergiftiging' staat.
• Eten met veel conserveringsmiddelen tollereren mensen vaak ook beter, bijv McDonalds eten of ander ultrabewerkt voedsel.
• Kleine hoeveeheden: bijv 1 pringles chipje per uur.
• Vermijd zure dingen (citroen, tomaat)
• Licht verteerbaar, kleine hoeveelheden
• Druiven in de vriezer
• Bouwsteentjes (eiwitrijke gebakjes voor oude mensen, liggen in het vriesvak van sommige supermarkten. Soms juist bevroren fijn te eten. Bevat eiwitten, vetten én koolhydraten!!
• Laat het idee van ontbijt, lunch, avondeten varen: elke uur iets eten. Maag niet te leeg en niet te vol.
• Neutrale smaken

Drinken

• Het is soms ontzettend specifiek wat iemand wel en niet tollereert. Er zijn casussen van vrouwen die kraanwater of Spa Blauw niet tollereren, maar bijvoorbeeld Barleduc water wel.
• Koud water
• Hypotone/isotone sportdrink, kies bijv voor eerste 500cc sportdrank, daarna gaat water vaak ook wat beter. Witte aquarius wordt vaker getollereert.
• Evt koelkastje naast je bed met koud drinken, waar geen andere etensgeuren in zitten
• Sportdrank/ radler 0.0
• Koolzuur wordt vaker slecht verdragen, soms wel nodig om een boer te laten.
• Vermijd zure dingen (jus d'orange)
• Melk producten, mn bij reflux fijn
• Waterijsjes
• Watermeloen (zit ook stofje in wat misselijkheid tegengaat)
• Gebruik rietjes
• Ijsklontjes
• Cola zonder prik
• Drinken niet tegelijkertijd met voeding.

Nutridrink

• Dietisten schrijven soms nutridrink voor. Per orale suppletie kan dit soms ook echt erg lastig zijn om binnen te krijgen en houden. Evt met rietje drinken, ijskoud of in dunne plakjes invriezen en zo opeten.